ठाडो प्रक्षेपण छोटो दूरीको सतह देखि हावा मिसाइल मिसाइल प्रणालीको एक प्रमुख पक्ष यसको स्वदेशी डिजाइन र विकास हो
भारतको रक्षा क्षमताको वृद्धि को एक अन्य उदाहरणको रूपमा, रक्षा अनुसन्धान र विकास संगठन र भारतीय नौसेना द्वारा भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइलका लगातार सफल उडान परीक्षणहरू सम्पन्न गरिएका छन्। १२ र १३ सेप्टेम्बर २०२४ मा, ओडिशाको चांदीपुर स्थित इन्टेग्रेटेड टेस्ट रेंज बाट गरिएका यी दुई परीक्षणहरूले मिसाइलको सटीकता र विश्वसनीयता देखाएका छन्, जसले भारतको रक्षा प्रविधि क्षेत्रमा थप मजबूती थपेको छ।

भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइल प्रणालीको सफल उडान परीक्षणले भारतको रक्षा क्षमतामा ठूलो उपलब्धि जनाउँछ। यस उपलब्धिसँगै, भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइल प्रणाली अब नौसैनिक जहाजहरूमा पूर्ण-स्तरको तैनातीको लागि तयार छ।

भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइल भनेको के हो?

जसरी नामले संकेत गर्छ, भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइल एक सर्फेस-टू-एयर मिसाइल हो जुन भर्टिकल लन्चरबाट फायर गरिन्छ। दुई परीक्षणहरूको लागि भूमि आधारित लन्चर प्रयोग गरिएको थियो।

यो प्रणाली छिटो प्रतिक्रिया र सटीक लक्ष्य निर्धारणको लागि डिजाइन गरिएको हो, र यसले सबै दिशाबाट आउने खतराहरूलाई चिन्हित गर्न र समाप्त गर्न सक्षम छ। यो मिसाइल भारतीय नौसेनाको लागि विकसित गरिएको हो, जसले नौसैनिक सम्पत्तिहरूलाई लडाकू विमान, हेलिकप्टर, ड्रोन र एंटी-शिप मिसाइल जस्ता हवाई खतराबाट रक्षा गर्न मद्दत गर्दछ। यो मिसाइल ४० किलोमिटरको दायरामा दुश्मनका वस्तुहरूको लक्ष्य गर्न सक्छ, तर हालका परीक्षणहरूमा यसको प्रहार दायरा ८० किलोमिटरमा विस्तार भएको छ, जसले भारतको समुद्री रक्षा क्षमतामा महत्वपूर्ण वृद्धि गरेको छ।

भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइल प्रणालीको प्रमुख पक्ष भनेको यसको स्वदेशी डिजाइन र विकास हो, जुन भारतको आत्मनिर्भरता प्रयासमा महत्वपूर्ण उपलब्धि हो। रक्षा अनुसन्धान र विकास संगठन र भारतीय नौसेनाको सहकार्यमा विकसित गरिएको भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइल प्रणाली, एस्ट्रा एयर-टू-एयर मिसाइल प्रणालीमा आधारित छ। यसमा एकीकृत हतियार नियन्त्रण प्रणाली छ जसले एकै समयमा धेरै मिसाइलहरू व्यवस्थापन गर्न सक्छ, जुन ट्विन क्वाड-प्याक कनस्टर कन्फिगरेसनमा राखिएको छ। यसले नौसैनिक जहाजहरूलाई एकै पटकमा धेरै मिसाइलहरू भण्डारण गर्न र प्रक्षेपण गर्न अनुमति दिन्छ, जसले तिनीहरूको रक्षात्मक क्षमतामा महत्वपूर्ण वृद्धि गर्दछ।

यी लगातार परीक्षणहरू किन गरियो?

नवीनतम उडान परीक्षणहरूले मिसाइल प्रणालीका केही महत्वपूर्ण सुधारहरूलाई मान्यता दिनका लागि गरिएका थिए। यसमा प्रोक्सिमिटी फ्यूज र रेडियो-फ्रीक्वेन्सी सिकारकमा सुधारहरू समावेश छन्, जसले मिसाइलको लक्षित गर्न र गतिशील हवाई खतराहरूलाई अधिक सटीकता साथ नष्ट गर्नको क्षमता वृद्धि गर्छ।

प्रोक्सिमिटी फ्यूज सर्फेस-टू-एयर मिसाइलहरूको एक अनिवार्य अंश हो, जसले मिसाइललाई लक्ष्यको नजिक विस्फोट गर्न अनुमति दिन्छ, प्रत्यक्ष हिटको आवश्यकता बिना। यसले छिटो गति गर्दै हवाई खतराहरूलाई नष्ट गर्ने सम्भावना वृद्धि गर्दछ। सिकारक भने लक्ष्यलाई लक गर्न र ट्र्याक गर्न जिम्मेवार छ, जसले मिसाइललाई दुश्मनको विमान वा मिसाइलले बच्नको लागि गरेको प्रयासहरूका बीचमा पनि मार्गमा रहन सुनिश्चित गर्दछ।

परीक्षणहरूको मूल्याङ्कनका लागि प्रयोग गरिएका मापदण्डहरू के थिए?

भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइलको प्रदर्शनलाई प्रत्येक उडान परीक्षणमा विभिन्न उच्च-प्रविधिका यन्त्रहरूको प्रयोग गरेर चाकचौससँग ट्र्याक गरिएको थियो, जसमा रडार प्रणालीहरू र टेलिमेट्री उपकरणहरू समावेश छन्। यी प्रणालीहरूले मिसाइलको उडानको हरेक पक्षलाई, प्रक्षेपणदेखि प्रभावसम्म, ध्यानपूर्वक निगरानी र रेकर्ड गर्न सुनिश्चित गरे।

इलेक्ट्रो-अप्टिकल ट्र्याकिंग प्रणालीहरूले वास्तविक-समय छवि संकलन गर्नका लागि क्यामेरा र अन्य अप्टिकल सेन्सरहरूको प्रयोग गरे, जसले मिसाइलको सटीकता प्रमाणीकरणमा महत्त्वपूर्ण भूमिका निभायो। रडार टेलिमेट्रीले गति, उचाइ र पथसम्बन्धी डेटा निरन्तर रुपमा माटरमेन्ट स्टेशनहरूमा पठायो। यस डेटा प्रयोग गरेर मिसाइलले परीक्षणको शर्तहरू अन्तर्गत यसको लक्ष्यलाई सफलतापूर्वक हिट गरेको पुष्टि गरियो।

यी सफल परीक्षणहरू ठूलो कदम अघि किन हुन्?
१३ सेप्टेम्बरमा सम्पन्न दोस्रो लगातार परीक्षणले एक उच्च-गति हवाई लक्ष्यलाई सफलतापूर्वक अन्तर्गत अवलोकन गर्यो, जसले समुद्रको सतहमा बहुत कम उचाइमा उडिरहेको खतरा सिमुलेट गर्यो। यस्ता लक्षितहरूलाई समाप्त गर्ने क्षमता नौसैनिक रक्षा लागि महत्त्वपूर्ण छ, किनभने धेरै आधुनिक एंटी-शिप मिसाइलहरू समुद्रको सतह नजिक उड्छन् जसले रडारको पहिचानबाट बच्न मद्दत गर्दछ। यो सफलताले मिसाइलको आधुनिक क्षमताहरूलाई वास्तविक परिदृश्यहरूमा व्यवहार गर्नको लागि प्रदर्शन गर्यो।

१३ सेप्टेम्बरको दोस्रो परीक्षणको पछाडि १२ सेप्टेम्बरमा सम्पन्न पहिलो सफल उडान थियो, जसले समान प्रभावकारितामा अर्को कम उचाइको लक्ष्यलाई संलग्न गर्यो। यी दुई परीक्षणहरूले भारतीय नौसेना को हवाई रक्षा क्षमतामा महत्वपूर्ण उन्नति जनाउँछन्, विशेष गरी एरियल थ्रेटहरूलाई समाप्त गर्नको लागि जो अवलोकन गर्न कठिन तरिकामा उड्दछन्।

भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइललाई यति प्रभावकारी बनाउने के हो?

भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइल ठोस प्रपेल्लन प्रयोग गर्छ, जसले उच्च-गति प्रदर्शन सुनिश्चित गर्दछ। अधिकतम गति  माच ४.५ (लगभग ५,५०० किलोमिटर प्रति घण्टा) छ, यसले १६ किलोमिटर सम्म उचाइमा उडिरहेको लक्षितहरूलाई अन्तर्गत गर्न सक्छ।

 यसको उच्च गति र सटीकता यसलाई उच्च-गति खतरा, जस्तै दुश्मनका विमान र एंटी-शिप मिसाइलहरूलाई, नष्ट गर्नको लागि आदर्श हतियार बनाउँछ, जुन प्रायः समुद्रको सतहमा छिप्नको लागि निर्भर गर्छ।

यद्यपि भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइल मूलतः भारतीय नौसेनाको लागि विकास गरिएको हो, यसको सफलताले भारतीय वायुसेनाबाट पनि चासो उत्पन्न गरेको छ। योजनाहरू पहिले नै लागू गर्नका लागि तयारीमा छन् जसले वायु सेना स्थापनाहरूलाई हवाई खतरा देखि बचाउनमा मिसाइल प्रणालीलाई अनुकूलन गर्नका लागि। एकै मिसाइल प्रणालीलाई विभिन्न सुरक्षा बलहरूमा प्रयोग गर्नको क्षमता रक्षा रसदलाई सरल पार्नेछ र खतराको प्रतिवेदनमा समन्वय बढाउनेछ।

भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइल कसरी एक शक्ति गुणक बन्न सक्छ?

भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइल प्रणाली, जसले विभिन्न उचाइमा विभिन्न प्रकारका हवाई खतराहरूलाई संलग्न गर्न सक्षम छ, निःसन्देह भारतीय नौसेना र वायुसेनाको लागि एक शक्ति गुणकको रूपमा सेवा गर्नेछ। यसको सफल विकास र परीक्षणले भारतको आत्मनिर्भरता र रक्षा प्रविधिको यात्रा अघि बढाउने अर्को कदम जनाउँछ। अब मिसाइललाई नौसैनिक जहाजहरूमा एकीकृत गर्नको लागि तयार रहनुका साथ, भारतले विश्वस्तरका खतराहरूको सामना गर्नका लागि आफ्नो समुद्री रक्षा मजबुत बनाउन राम्रोसँग तयार छ।

विश्वव्यापी समुद्री चुनौतीहरू बढ्दै जाँदा, भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइल भारतको विशाल तट र महत्वपूर्ण नौसैनिक सम्पत्तिहरूको रक्षा गर्न महत्वपूर्ण हुनेछ, र एक तेजीले परिवर्तन हुँदै गरेको भू-राजनीतिक परिदृश्यमा राष्ट्रको सुरक्षा सुनिश्चित गर्नेछ। 

रक्षा मन्त्री राजनाथ सिंहले रक्षा अनुसन्धान र विकास संगठन, भारतीय नौसेना र संलग्न सबै टोलीहरूलाई सफल प्रयासहरूको लागि प्रशंसा गरे। उनले यो मिसाइल, उच्च-प्रविधिका विशेषतासहित, भारतीय सशस्त्र बलहरूलाई महत्वपूर्ण प्रविधिक वृद्धि प्रदान गर्नेछन् भनेर जोड दिएका छन्। सिंहले भने, “यी सफल उडान परीक्षणहरूले भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइल प्रणालीको विश्वसनीयता र प्रभावकारिता पुष्टि गर्छ। यो भारतको रक्षा प्रविधिमा आत्मनिर्भरता को प्रमाण हो।"

रक्षा अनुसन्धान र विकास संगठनका अध्यक्ष र रक्षा अनुसन्धान र विकास विभागका सचिव, समीर क़मातले पनि सफल परीक्षणमा संलग्न टोलीलाई बधाई दिएका छन्। “यी सुधारहरूको मान्यता एक महत्वपूर्ण माइलस्टोन हो। यस उपलब्धिसँगै, भर्टिकल लन्च शर्ट रेंज सर्फेस-टू-एयर मिसाइल प्रणाली अब नौसैनिक जहाजहरूमा पूर्ण-स्तरको तैनातीको लागि तयार छ,” उनले भने। क़मातले यी प्रगतिहरू भारतीय नौसेनाको सञ्चालन क्षमतामा महत्वपूर्ण वृद्धि गर्ने र आधुनिक नौसैनिक युद्धमा एक आवश्यकता प्रदान गर्ने छन् भनेर उल्लेख गरे।